Etapy wypalenia zawodowego – jak rozpoznać u siebie pierwsze objawy?
Z tego artykułu dowiesz się jakie etapy wypalenia zawodowego wyróżniają badacze tego zjawiska i co jest charakterystyczne dla każdego z nich.
Mimo że osoby definicje wypalenia zawodowego prezentowane przez różnych badaczy nieco się różnią, większość z nich uznaje wypalenie za rozwijający się stopniowo efekt przewlekłego stresu zawodowego, objawiający się:
- nasilającym się wyczerpaniem emocjonalnym,
- pogorszeniem relacji międzyludzkich,
- bezsilnością i bezradnością,
- apatią,
- w skrajnych przypadkach nawet depresją.
Wypalenie to proces. Nie pojawia się nagle, przychodzi powoli.
Jak przebiega wypalenie?
W literaturze spotkać można kilka podejść do opisu przebiegu wypalenia. W tym artykule przedstawię trzy z nich.
- Podejście Christiny Maslach
Pierwszy, najbardziej popularny, ale też coraz częściej krytykowany przez innych badaczy, to model autorstwa Christiny Maslach. Zgodnie z tą koncepcją, wypalenia przebiega w trzech etapach:
- Wyczerpanie emocjonalne na skutek przeciążenia lub zmęczenia. Jest to stan ogólnego zmęczenia, braku energii i zapału do działania. Mogą pojawić się objawy psychosomatyczne, takie jak bóle w ciele, bezsenność.
- Depersonalizacja – jako obrona przed nadmiernym obciążeniem psychicznym. Pojawia się obojętność wobec współpracowników, przełożonych, podwładnych, klientów, czy pacjentów, Coraz częściej zdarza się ignorowanie ich potrzeb, czy wręcz unikanie kontaktu.
- Obniżone poczucie osiągnięć osobistych rozumiane jako obniżenie poczucia własnej skuteczności i efektywności swoich działań. To też niezadowolenie ze swoich osiągnieć, obniżenia satysfakcja z pracy i zaangażowania. Może pojawić się też przekonanie o braku predyspozycji do pracy. Poczucie klęski może przeplatać się z poczuciem winy i bezradnością. Spada samoocena.
- Podejście Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego
Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne wyróżnia pięć etapów wypalenia zawodowego:
- Miesiąc miodowy – zauroczenie pracą, satysfakcja, energia, optymizm i entuzjazm
- Przebudzenie – człowiek zauważa, że ten idealny obraz pracy nie jest prawdziwy. Zaczyna więc pracować coraz więcej, żeby utrzymać ten idealny obraz.
- Szorstkość – praca wymaga coraz większego wysiłku, pojawiają się problemy w kontaktach z innymi ludźmi w pracy
- Wypalenie pełnoobjawowe – całkowite wyczerpanie fizyczne i psychiczne, stany depresyjne, poczucie pustki i samotności. Pojawia się też chęć uwolnienia się i ucieczki.
- Odradzanie się – czyli rekonwalescencja po wypaleniu.
- Podejście Jorga Fenglera
Wyróżnia ono dziesięć stopni wypalenia zawodowego:
- Grzeczność i idealizm
- Przepracowanie
- Zmieniająca się uprzejmość
- Poczucie winy z tego powodu
- Zwiększenie starań, by być grzecznym i solidnym
- Brak sukcesów
- Bezradność
- Utrata nadziei
- Wyczerpanie, niechęć do ludzi, apatia, złość
- Wypalenie
Im wcześniej rozpoznasz u siebie objawy wypalenia, tym większe szanse na to, że zapobiegniesz negatywnym skutkom zdrowotnym.
Zauważenie pierwszych objawów i zareagowanie na nie może pomóc uniknąć skrajnego wypalenia i wrócić do normalnego funkcjonowania.
Co zrobić, jeśli zauważasz u siebie objawy wypalenia?
W zależności od etapu wypalenia i tego, ile masz energii, możesz spróbować wpłynąć na otoczenie zewnętrzne i zminimalizować te jego elementy, które działają na Ciebie destrukcyjnie.
Jednak przyczyny wypalenia tkwią też w nas samych, dlatego warto przede wszystkim przyjrzeć się swoim wzorcom zachowań i swoim wewnętrznym przekonaniom, które sprawiają, że jesteśmy bardziej niż inni podatni na wypalenie. Najskuteczniej bowiem są te działania, na które sami mamy wpływ.
Jeśli czujesz, że samodzielnie nie dasz rady wyjść z wypalenia, poproś o pomoc. W zależności od tego, z jakimi problemami się borykasz, pomóc może coach, psycholog lub psychiatra.